لژیون مسافر سعید نمکی (شعبه جمشیدیه)

مواد تشکیل دهنده و آلکالوییدهای اپیوم (تریاک)

تقریبا سه چهارم مواد تشکیل دهنده اپیوم جلب توجه نمی کند. آب، قندها، پروتئینها، آمونیاک، شیرابه، صمغ های مختلف، موم های گیاهی، چربی ها، اسید سولفوریک، اسید لاکتیک و اسید کلونیک.

آلکالوئیدهای موجود در اپیوم (تریاک)

یک چهارم دیگر تریاک، بیشتر باعث شده است که دانشمندان هر چه بیشتر و بیشتر در مورد ساختار اپیوم تأمل کنند و به دنبال اجزای فعال دیگری بگردند که ممکن است خواص درمانی داشته باشند که این اجزای فعال را آلکالوئید می گویند.

مقدار زیادی آلکالوئید در اپیوم وجود دارد. اگر چه مشخص کردن تعداد دقیق آنها مشکل است. اکثر منابع چنین ذکر می کنند که بیش از بیست نوع آلکالوئید از اپیوم جدا سازی شده است، برخی گزارشات تا پنجاه آلکالوئید هم ذکر کرده اند، ولی هنوز مشخص نیست که آیا همه آلکالوئیدها در همه انواع تریاک یافت می شوند یا خیر؟

به هر حال یک موضوع واضح و قطعی است که تعداد آلکالوئیدهای شناخته شده رو به افزایش است. در جدول صفحه بعد پنج آلکالوئیدی که فراوانترین انواع آلکالوئید در تریاک هستند آمده است.

از این جدول معلوم می شود که سایر اجزای موجود در تریاک به مقادیر بسیار کم یافت می شوند، این موضوع به دو دلیل مشخص می شود؛ اول اینکه؛ مواد کمیاب تری مانند کدئین، پاپاورین، تبائین در مقادیر حدود یک در صد در تریاک یافت می شوند، بنابراین مقدار آلکالوئیدهای دیگر حتی از این هم کمتر است.

دوم اینکه؛ پنج ماده شیمیایی که بیش از همه در اپیوم وجود دارند بطور متوسط حدود  24 درصد آنرا تشکیل می دهند، در نتیجه جای زیادی برای سایر آلکالوئیدها باقی نمی ماند، چرا که کل آلکالوئیدهای موجود در تریاک 25 درصد وزن آن را تشکیل می دهند.

اگر چه جای زیادی برای سایر آلکالوئیدهای موجود در اپیوم باقی نمی ماند ولی بسیاری از آنها خیلی جالب توجه هستند وبرای اینکه اثری به اثرات کلی بیفزایند نیاز نیست که مقدارشان زیاد باشد، علاوه بر این ممکن است بسیاری از آنها برای تولید داروهای جدید که برای درمان بیماریهای خاص ودرمان اعتیاد مفید باشند، بکار می روند.

مورفین

فراوانترین آلکالوئید تریاک است و تا 15 درصد شیره گیاه را تشکیل می دهد، هزاران سال است که مورفین بعنوان دارو و ماده ای مخدر کاربرد دارد.

به لحاظ درمانی، مورفین سه کاربرد مهم دارد: بعنوان داروی مسکن برای تسکین دردهای حاد ومزمن، کاهش دهنده تنفسی و داروی ضد اسهال مهمترین کاربرد بالینی مورفین خاصیت تسکین دهندگی آن است.

نوسکاپین

خواص مخدری ندارد و تنها کاربرد تجاری آن این است که؛ به عنوان ضد سرفه به کارمی رود. در کل نوسکاپین شل کننده ضعیف عضلات صاف^* ، مسکن ضعیف و خواب آور ضعیف نیز می باشد.

کدئین

 از نظر شیمیایی بسیارنزدیک به مورفین است و تنها در یک گروه شیمیایی باهم متفاوت می باشند، کدئین در بدن با واکنش های آنزیمی تجزیه شده و اثری شبیه به مورفین برجای می گذارد.

کدئین عمدتا به عنوان برطرف کننده سرفه مصرف می شود، ولی دارای خواص تسکین دهندگی (تقریباً 1 درصد مورفین) مثلا در دندان درد است.

پاپاورین

شل کنندۀ عضلات صاف است و همچنین خاصیت زیادی در گشاد سازی عروق و شل کننده رگهای خونی دارد. بدلیل این ویژگی، یکی از کاربردهای پاپاورین در درمان بی رغبتی جنسی مردان بوده است. مقادیر کمی از این دارو که به پایه آلت تناسلی مردانه تزریق شود، اثر خیلی زیادی در نعوظ آلت دارد.

تبائین

ساختمان شیمیایی تقریبا یکسان با مورفین و کدئین دارد ولی خواص مخدری ندارد.در مقادیر کم، اثر اصلی اش ایجاد تهوع است ودر مقادیر زیاد باعث تشنجاتی می شود اما به علت شباهت ساختمانی آن با اپیوئیدهای طبیعی، از این ماده در صنعت دارو سازی برای تولید اپیوئیدهای صناعی و نیمه صناعی استفاده گسترده می شود.                                  

آلکالوییدهای اپیوم (تریاک) با فراوانی کمتر از 1%

هیچ گیاهی به اندازه شقایق تریاک (خشخاش) مورد دقت وتوجه قرار نگرفته است. بعد از آنکه در سال 1803 هانس سرترنر ، مورفین را از تریاک استخراج کرد دانشمندان دیگر مشغول استخراج سایر مواد آلی از تریاک و بررسی اثرات آنها بوده اند، اگر چه در ظاهر هیچ کدام از مواد شیمیایی بعدی از لحاظ مصارف پزشکی در حد مورفین نبوده اند ولی بسیاری از آنها خصوصا (با در کنار هم بودن) کاربردهای مفیدی    داشته اند، به هر حال اینها به پیچیدگی این معجون شیمیایی که تریاک نام دارد می افزاید.                                     

 در ادامه لیستی از 24 ماده فرعی موجود در اپیوم که مورد مطالعه قرار گرفته اند، آورده شده است وبه برخی مطالب کشف شده در مورد آنها اشاره شده است. مطمئناً این لیست جامع نیست. در حال حاضر هم محققان کماکان مشغول جداسازی مواد جدیدی از تریاک هستند تا بلکه بتوانند داروهایی مفید و جدیدتری کشف کنند، اما قابل توجه است که این معجون خود دارویی کامل می باشد.                                                                

آلفا-آلوکریپتوپین                                                                          

این آلکالوئید استفاده های زیادی دارد، این ماده خواص ضد بی نظمی ضربان قلب دارد، یعنی قلبی که بطور ناهماهنگ می تپد را به حالت هماهنگ وبا ثبات  برمی گرداند. علاوه بر این آلفا-آلوکریپتوپین یک بی حس کننده موضعی است و خواص ضد باکتریایی هم دارد ضمنا شواهدی وجود دارد که این ماده رشد تومورها را متوقف می کند.                      

بربرین                                                                                    

 بربرین بطور سنتی بعنوان یک ماده تب بر بکار رفته است، این دارو کاربردهای دیگری هم در درمان اسهال و التهاب دارد. بربرین تولید چربیها و پروتئین ها را هم مهار می کند، مهار تولید پروتئین خیلی مهم است چراکه در اثر این امر اکثر پروتئین مصرفی بدن صرف ساختن اندروفین ها خواهد شد. در افرادی که تریاک مصرف می کنند نیاز کمتری به تولید اندروفین ها وجود دارد، در واقع جایگزینی برای اندروفین را وارد بدن کرده اند.           

کانادین

کانادین یک ماده ضد باکتری ضعیف است که مقداری هم خواص آرام بخش دارد، مشخص شده است که این ماده الکل دهیدروژناز کبدی را مهار می کند.                               

کوپتیسین                                                                                  

کوپتیسین خواص ضد باکتری و ضد التهاب دارد.                                               

کوریتوبرین                                                                               

کوریتوبرین یک ماده شیمیایی است که منجر به افت فشار خون میشود.           

کریپتوپین                                                                                  

کریپتوپین یک داروی ضد بی نظمی ضربان قلب (ضد آریتمی) است و فشار خون را پایین می آورد.                                                                                             

دی هیدروسان گوئینارین                                                                

افزایش دهنده فشار خون است.                                                                     

روئیدن                                                                                    

روئیدن یک ماده آرام بخش و مسکن ملایم می باشد.

ایزوبولدین                                                                                

ایزوبولدین یک داروی ضد میکروب ضعیف است، همچنین این ماده میل ترکیبی زیادی برای اتصال به گیرنده های آلفا- یک آدرنالینی دارد.                                            

ایزوکوری پالمین                                                                        

محدود کننده پلاکت های خون است.

لودانین                                                                                

افزاینده تنفسی است.

لودانوزین  

لودانوزین مورد مطالعه وسیع قرار گرفته است، چون از متابولیت های اتراکوریوم که یک شل کننده عضلانی است می باشد. لودانوزین به راحتی از سد خونی مغزی عبور می کند و می تواند باعث افت فشار خون شود.                                                              

ماگنو فلورین                                                                             

ماگنو فلورین دارویی ضد التهاب است که فشار خون را پایین می آورد این ماده همچنین تولید پروتئین را مهار می کند.                                                  

نارکوتولین                                                                               

نارکوتولین بر طرف کننده سرفه است. 

نارسئین                                                                                

 نارسئین از لحاظ خواص دارویی خیلی شبیه کدئین است، ولی چون در بدن تبدیل به مورفین نمی شود اثرات ضد درد ندارد. بر خلاف کدئین تنفس را افزایش می دهد، یعنی هم سرعت نفس کشیدن و هم عمق تنفس را زیاد می کند. 

نئوپین

نئوپین در مقادیر کم خیلی شبیه کدئین عمل می کند، با این تفاوت که اثرات ضد درد ندارد و تأثیرش هم کمتر از کدئین است و هم خواص مخدری دارد و هم خیلی سمی است.             

اوریپاوین                                                                                

اوریپاوین مسکنی با خواص ضد دردی تقریباً مشابه موروفین است این ماده بسیار سمی می باشد که در مقادیر کم باعث لرزش و استفراغ می شود ودر مقادیر زیاد باعث تشنج و نهایتا مرگ می شود.

پروتوپین                                                                           

پروتوپین یک داروی ضد بی نظمی ضربان قلب است که در مورد برخی انواع بی نظمی ضربان قلب (آریتمی) خیلی موثر است، این دارو ضربان قلب را آهسته تر می کند، فشار خون را پایین می آورد و باعث حالت آرامش می شود.

رتیکولین از اتصال دوپامین به برخی جایگاهای گیرنده ای خاص جلوگیری می کند، در نتیجه نوعی آنتاگونیست ضعیف دو پامین است.

سودومورفین

این آلکالوئید تقریبا ماده ای بی اثر است به همین دلیل معروف به مورفین کاذب است.   

ساگوئینارین                                                                        

ساگوئینارین چندین کاربرد دارد، این ماده فشار خون، حالت انقباضی عضله(تون عضلانی) وانقباضات دودی روده ای (پریستالتیسم) را افزایش می دهد ویک ماده ضد میکروب خوب است. این ماده رشد توموری را هم کند می کند و شاید عجیب تر از همه موارد این باشد که با تخریب رسوبات روی دندان (پلاک ها) با پوسیدگی دندان مقابله می کند.             

سالوتاریدین                                                                              

در مورد سالوتاریدین تحقیقات کافی انجام نشده است، مهمترین نکته قابل توجه در مورد آن این است که این ماده تمایل کمی برای تحریک گیرنده های گابا دارد.                         

اسکولرین                                                                              

اسکولرین یک ماده آرام بخش و مسکن است. این ماده در مغز به گیرنده های دوپامین متصل می شود.    

استفولیدین                                                                               

از منظر پزشکی استفولیدین یک داروی محرک است. بنظر میرسد که این دارو ضد درد و تب بر موثری می باشد. این ماده همچنین باعث کاهش فشار خون می شود.                  

لازم به توضیح است که: مواد شیمیایی که تریاک را تشکیل می دهند اثرات متقابل کاهنده یا فزاینده بر یکدیگر دارند، این امر باعث می شود که تریاک طبیعتی بسیار پیچیده داشته باشد.

برگرفته از آغازنامه مسافر سعید نمکی